آلودگي هواي داخل ساختمان و اثر آن بر سلامتي 


بيش از نيمي از جمعيت جهان انرژي مورد نياز خود را از فضولات حيوانات ( مانند اسب و گاو ) ، چوب و زغال سنگ تأمين مي كنند . پخت و پز و گرمايش حاصل از چنين سوختهايي در شومينه هاي بدون دودكش باعث آلودگي هواي داخل ساختمان مي شود . دود ناشي از آن شامل مقدار زيادي آلاينده هاي مضر بر روي سلامتي است مثل ذرات گرد و غبار و دوده هاي ريز كه عميقاً به درون ريه نفوذ مي كنند .
زنان و كودكان كه زمان بيشتري را در چنين محلي سپري مي كنند بيشتر در معرض اين آلودگي ها هستند . سالانه 6/1 ميليون نفر در اثر اين آلودگي هاي موجود در داخل ساختمان مي ميرند ، يعني هر 20 ثانيه يك نفر !
استفاده از سوختهاي آلاينده توسط افراد فقير در بسياري از كشورها ي در حال توسعه باعث به خطر افتادن سلامتي و صدمات جاني فراوان ميشود . بر اساس اعلام اژانس بين المللي انرژي در سال 2004 تعداد افرادي كه از چنين سوختهايي استفاده مي كنند در جهان در حال افزايش است .  
اثرات كشنده :
 طبق انتشار سازمان سلامت جهاني (WHO) آلودگي هوا هشتمين عامل اصلي بيماريها محسوب مي شود كه علت 7/2% از بيماريهايي است كه مردم در جهان به آن مبتلا مي شوند .
آلودگي هواي ساختمان كه در اثر سوختهاي ناقص و نامطلوب ايجاد مي شود سالانه باعث مرگ 6/1 ميليون نفر از مردم جهان مي شود .
بيماري هاي ناشي از اين آلودگيها التهاب ريه ، بيماريهاي تنفسي مزمن و سرطان ريه است .
در كشورهاي در حال توسعه 7/3% بيماريها ناشي از دود حاصل از سوختهاي نامرغوب داخل ساختمان است . بعد از سوءتغذيه ، روابط جنسي نا امن ، آب نا سالم و بهداشت ضعيف ، آلودگي هوا كشنده ترين عامل مرگ و مير در جهان است .
شواهد محكمي وجود دارد كه نشان مي دهد قرار گرفتن در معرض آلودگي هواي ناشي از سوختهاي ناقص در كودكان زير 5 سال باعث بروز التهاب ريه و در بزرگسالان بالاي 30 سال باعث بيماريهاي مزمن و سرطان ريه مي شود . مطالعات محدودي كه روي زنان و نوزادان انجام شده است نشان مي دهد كه تولد نوزادان كم وزن ،‌كم خوني موضعي ، سرطان nasopharyngeal و سرطان laryngeal از نتايج آلودگي هوا هستند .
چگونگي بروز اين بيماريها هنوز كاملاً شناخته شده نيست . آنچه روشن است اين است كه ذرات ريز آلاينده هاي خانگي باعث التهاب مجاري تنفسي و ريه و ششها شده و سيستم ايمني بدن را تحت تاثير قرار مي دهند . مونوكسيد كربن از طريق كاهش مقدار اكسيژن موجود در خون در اين فرايند اثر گذار است . 






التهاب ريه و ساير عفونتهاي تنفسي :

التهاب ريه و ساير عفونتهاي تنفسي در حال حاضر عامل مرگ و مير كودكان زير 5 سال در جهان است . آلودگي هوا احتمال بروز چنين بيماريهايي را تا 2 برابر افزايش مي دهد به طوريكه از هر 2 ميليون مرگ كه در جهان اتفاق مي افتد ، 000/900 نفر در اثر مشكلات ريوي مي ميرند .

بيماريهاي مزمن انسداد ريوي COPD: 

 
زنان به دليل اينكه بيشتر در معرض آلودگيهاي سوختهاي خانگي هستند نسبت به ديگر اشخاص بيشتر مستعد ابتلا به بيماريهاي مزمن ريوي مانند برونشيت مزمن هستند .  البته اين آلودگيها در جاهايي كه از انرژي برق و سوختهايي مثل گاز استفاده مي شود به مراتب كمتر است .
در بين مردان چنين عاملي خيلي كمتر ديده مي شود و در كل تقريباً از هر 5/2 ميليون مرگ كه در جهان اتفاق مي افتد ، 000/700 نفر در اثر بيماري COPD مي ميرند.

سرطان ريه  : 

دود ناشي از سوخت زغال سنگ احتمال ابتلا به سرطان ريه را تا 2 برابر  افزايش مي دهد .
استفاده از دخانيات در دنيا ساليانه باعث ابتلا به سرطان ريه و مرگ بيش از يك ميليون نفر مي شود .
به منظور كاهش آلاينده ها ي ناشي از سوختهاي خانگي استفاده از الكتريسته ، گاز و انرژي خورشيدي و همچنين اصلاح سيستمهاي تهويه توصيه مي شود .





كيفيت هواي داخل ساختمان :

تركيبات ارگانيك فرار (VOC)
تركيبات آلي فرار به شكل گاز بوده و از جامدات و مايعات مشخصي متصاعد مي شوند . اين تركيبات شامل مواد شيميايي هستند كه تأثيرات كوتاه يا طولاني مدت روي سلامتي افراد دارند . مقدار اين تركيبات در داخل ساختمان 10 برابر مقدار آن ها در فضاي باز خارج ساختمان است . تركيبات آلي فرار از هزاران محصول كه در زندگي روزانه مصرف مي كنيم متصاعد مي شود .مثل : رنگ ، لاك و الكل ، مواد شوينده ، آفت و حشره كش ها ، مصالح ساختماني ، لوازم منزل ، تجهيزات اداري مانند دستگاههاي كپي و پرينتر ،‌غلط گيرها ، كاغذ كپي ، لوازم التحرير مانند چسب ، ماژيك ،‌ و محلولهاي عكاسي و ......
مواد شيميايي به طور گسترده در لوازم خانگي مورد استفاده قرار مي گيرند . رنگها ، مواد جلا دهنده و انواع واكسها ،‌شوينده ها ، مواد ضدعفوني كننده ، لوازم آرايشي ، حلال هاي چربيها ، و اسباب بازي ها همگي داراي موادآلي هستند . 
سوختها هم داراي مواد شيميايي ارگانيك هستند . وقتي كه اين موارد را مورد استفاده قرار مي دهيم و يا آنها را در منزل نگهداري مي كنيم اين تركيبات آلي فرار از آنها متصاعد مي شود .
مقدار بسياري از اين تركيبات در داخل ساختمان 2 تا 5 برابر مقدار آنها در خارج از ساختمان و در فضاي باز است ( بدون توجه به اينكه چنين ساختماني در منطقه اي روستايي واقع شده باشد و يا در منطقه صنعتي) .
همچنين استفاده از موادي مانند نگهدارنده هاي لوازم چوب ،‌اسپري هاي پاك كننده ،‌سموم از بين برنده حشرات موذي ،‌خشبو كننده هاي هوا و نگهداري موادي مانند سوخت ،‌لوازم مربوط به وسايل نقليه خودرو ، پارچه ها و لباسهايي كه خشك شويي شده اند باعث متصاعد شدن تركيبات آلي فرار مي شوند .

سلامت  :

خارش وسوزش چشم ، بيني و گلو ، كاهش تمركز و توجه ،تهوع ،‌ آسيب به كبدو كليه و سيستهاي عصبي مركزي . بعضي از اين تركيبات باعث ايجاد سرطان در حيوانات مي شوند و بعضي به عنوان عامل ايجاد سرطان در انسان هم شناخته شده اند . به علاوه آلرژيهاي پوستي و اختلالات تنفسي ، كاهش ميزان CHOLINESTERASE ، Emesis ، خون دماغ ، خستگي و ‌سر گيجه را نيز شامل مي شود .
ميزات تأثير اين تركيبات شيميايي بر روي سلامتي افراد متفاوت است البته اين تأثير بستگي به ميزان آلودگي و مدت زماني كه فرد در معرض آن قرار داشته است دارد . بعضي از علائم و نشانه ها به محض قرار گرفتن در معرض اين آلودگي ها سريعاً در افراد ظهور مي كند مانند خارش و سوزش چشم ، سردرد ، سرگيجه ، كم شدن قدرت بينايي ، كاهش حافظه و تمركز .  

ميزان آلودگي در خانه  :

مطالعات نشان مي دهند كه مقدار بعضي از اين تركيبات آلي در محيط خانه 2 تا 5 برابر بيشتر از فضاي خارج از خانه است . از شواهد موجود چنين بر مي آيد كه ميزان اين آلاينده ها مثلاً بعد از رنگ كردن ديوارهاي داخلي خانه حتي به 1000 برابر بيشتر هم مي رسد .
 



روش كاهش آلاينده هاي ارگانيك فرار :

استفاده از دستگاههاي تصفيه و تهويه به هنگام استفاده از موادي كه اين تركيبات فرار را توليد مي كنند توصيه مي شود . از باز گذاشتن درپوش ظرف موادي مثل : رنگ و چسب و ..... كه چنين تركيباتي را توليد مي كننداكيداً خودداري كنيد.
فرمالدهيد يكي از اين تركيبات است و امكان شناسايي توسط ابزار مختلف وجود دارد سعي كنيد منبع توليد آن را شناسايي و از بين ببريد .
همچنين تكنيكهايي براي استفاده از حشره كشها و... وجود دارد كه مي تواند در جهت كاهش ميزان تركيبات آلي فرار از آنها بهره بگيريد .
•	به دستورالعمل نوشته شده بر روي مواد شوينده دقت كنيد .
•	از طريق باز گذاشتن دربها و پنجره ها، اجازه دهيد تا هنگام استفاده از اين مواد هواي تازه جريان داشته باشد.
•	مواد را به اندازه مورد نياز خريداري كنيد و از نگه داشتن آن ها در منزل خودداري كنيد .
•	اين مواد را از دسترس كودكان و حيوانات دور نگه داريد .
•	هرگز اين موارد را با مواد شيميايي ديگر مخلوط نكنيد مگر اينكه در دستوالعمل آن انجام اين عمل بلامانع باشد .

متيلن كلريد : 

مواد مصرفي كه شامل متيلن كلريد هستند مثل رنگها ، چسبها ، حلال چسبها ، اسپري رنگ ، اسپري هاي پاك كننده و... 
متلين كلريد به عنوان عامل ايجاد سرطان در حيوانات شناخته شده است . همچنين متلين كلريد در بدن، مونوكسيد كربن توليد ميکند که در سلامت انسان بسيار خطرناک است.

بنزن  :

بنزن به عنوان يك ماده سرطان زا براي انسان شناخته شده است . آنچه در محيط خانه اين ماده را توليد مي كند و دود ناشي از دخانيات ، توتون و تنباكو و نگهداري سوخت و رنگ و لوازم مربوطه به وسائل نقليه خوردرو در منزل است . 
استفاده از دستگاههاي تصفيه و تهويه مناسب در از بين بردن بنزن بسيار مفيد است. 







پركلراتيلن  : 

پركلراتيلن ماده ايست كه از آن به طور گسترده در خشك شويي استفاده مي شود . مطالعات آزمايشگاهي نشان مي دهد كه اين ماده باعث بروز سرطان در حيوانات مي شود . اخيراً تحقيقاتي بر روي افراد به عمل آمده كه مويد آن است كه احتمال بروز مشكلات تنفسي در كساني كه در معرض چنين موادي قرار دارند (مثلاً کساني که در خشک شويي کار مي کنند) و يا افرادي که دائماً لباسهاي خشك شويي شده مي پوشند بيشتر است .

آلودگي هواي داخل منزل: 

          اكثر افراد 90% زمان خود را داخل ساختمان ( خانه يا ساير مكانهاي سر بسته ) به سر مي برند . بنابراين آلاينده هاي داخل ساختمان بيشتر از آلاينده هاي فضاي بيرون ساختمان بر روي سلامت آن ها تأثير مي گذارد .
گازهاي داخل ساختمان كه عمده ترين مشكلات را ايجاد مي كنند عبارتند از :
•	نفت ، گاز ، زغال سنگ ،‌چوب ، بنزين و دخانيات 
•	مصالح ساختماني كه در ساخت به كار مي روند مثل عايقها 
•	لوازم خانه مانند كابينت كه از چوب فشرده ساخته شده است 
•	مواد شوينده ،‌حشره و آفت كشها ، رنگها و مود آرايشي و بهداشتي 
 همچنين آلاينده هاي ديگري مثل :
•	باكتريها 
•	قارچها 
•	مو و پرز حيوانات خانگي و بزاق دهان آنها 
•	گرد و غبار 
•	سوسكها و حشرات موذي 
جريان كم هواي تازه در داخل ساختمان علاوه بر تهويه نامناسب  و استفاده از سيستمهاي گرم كننده و سرد كننده باعث افزايش آلودگي هواي داخلي مي شود .
رادون ، آلودگيهاي ناشي از وسائل نقليه ،‌كارخانه ها و ساير آلاينده هاي هواي بيرون هم مي توانندبه فضاي داخلي ساختمانها از طريق شكاف ديوارها ، پنجره هاي باز ، فنها ، لوله هاي فاضلاب و ...راه پيدا كنند . گرما و رطوبت هوا هم باعث افزايش ميزان اين آلودگيها در محيط خانه مي شود .







اثرات آلودگي هوا بر سلامتي :  

آلودگي هوا در كوتاه مدت يا در طولاني مدت روي سلامت افراد تأثير مي گذارد . اثرات كوتاه مدت آن : 
•	خارش و سوزش چشمها ، بيني و گلو 
•	سردرد
•	سرگيجه 
•	تهوع 
•	خس خس در هنگام تنفس
در اكثر مواقع اين علائم قابل درمان هستند و زمان زيادي براي بهبود لازم نيست و گاهي به محض دور شدن از آلودگيها ،‌اين مشكلات هم سريعاً‌رفع مي شوند .
اما ممكن است آلودگيها اثرات طولاني مدت هم داشته باشند مثل :
•	بيماريهاي قلبي 
•	سرطان 
•	مشكلات تنفسي و ريوي شديد 
تأثيرات آلودگي هوا بر افراد به فاكتورهاي ديگري هم بستگي دارد . سن، وضعيت سلامت فعلي و قبلي افراد از جمله اين فاكتورها هستند . عكس العمل به آلودگي هوا در افراد مختلف فرق مي كند . حتي اين امكان وجود دارد كه بعضي از افراد در اثر قرار گرفتن در معرض آلودگي هوا به مدت طولاني به آن عادت كنند و ديگر واكنش خاصي نشان ندهند . اگر احساس مي كنيد كه هواي داخل خانه يا محل كارتان مناسب نيست و باعث بروز مشكل براي سلامتي شما شده است با پزشك خود مشورت كنيد .
نشانه هايي وجود دارند كه با توجه به آنها مي توانيد وضعيت نامناسب تهويه هواي محل سكونت و كار خود را شناسايي كنيد :
•	رطوبت روي پنجره ها و ديوارها 
•	هواي نمناك و بوي نم و کهنگي 
•	مشاهده قارچ روي كتابها و كفشها و ...

روشهاي بهبود كيفيت هواي داخل ساختمان :

راهكارهاي فراواني براي كاهش آلودگي هواي داخل ساختمان وجود دارد :
•	از منابع توليد کننده آلودگي اجتناب كنيد 
•	اجازه دهيد هواي تازه هنگام رنگ كردن يا شستشوي خانه جريان داشته باشد .
•	ميزان رطوبت هواي داخل خانه را كنترل كنيد تا از رشد آلاينده ها جلوگيري كنيد .
رطوبت مناسب براي خانه 30% تا 50% است . با استفاده از دستگاه هاي خشك كن (Dehumidifier) مي توانيد اين ميزن رطوبت را کنترل كنيد .
در مكانهايي مثل آشپز خانه و حمام از فن هاي مناسب براي خروج هوا به بيرون استفاده كنيد .
•	اگر از دستگاه هاي رطوبت زن (Humidifier) استفاده مي كنيد ،‌ مرتباً آن را بشوييد و با آب تميز و تازه پر كنيد .
•	خانه را هميشه تميز نگه داريد . در صورتيكه افراد خانه آلرژي دارند از ملافه هاي ضد آلرژي استفاده كنيد . لوازم تختخواب مثل ملافه ، بالش ، پتو و ... را مرتباً با آب گرم بشوييد . و از خريداري نمودن لوازمي كه گرد و غبار را در خود جمع مي كنند اجتناب كنيد . اگر به گرد و غبار خيلي حساس هستيد هنگام جارو كردن منزل را ترك كنيد .
جارو كردن ميزان گردو غبار معلق در هوا را افزايش مي دهد براي اين منظور مي توانيد از سيستم جاروي مركزي كه امكان انتقال گرد و غبار به فضاي بيرون را دارد و يا از جارو برقي هايي كه داراي فيلتر هاي مناسب با راندمان بالا هستند استفاده كنيد .

اثر دخانيات بر افرادي كه با اشخاص سيگاري در ارتباطند :

دود سيگار و تنباكو يكي از عمده ترين  آلاينده هاي هواي داخل منزل است . اين دود حاوي 200 نوع سم شناخته شده مثل فرمالدهيد و مونوكسيد كربن به علاوه 60 ماده شيميايي سرطانزا است . در آمريكا آمار مرگ و مير غير سيگاريهايي كه در ارتباط با افرد سيگاري بوده اند ، سالانه 3000 نفر به دليل سرطان ريه و 50000 نفر به دليل بيماريهاي قلبي است.
در كودكان و به خصوص در نوزادان ، دود سيگار باعث التهاب ريه ،‌عفونتهاي تنفسي ، آسم و عفونت گوش مي شود .

آلودگيهاي ناشي از سوختها :

چنين آلودگيهايي از سوخت موادي مثل گاز ، نفت ،‌ زغال سنگ ، چوب و .... در فر ، كوره ، بخاري ، شومينه و .... توليد مي شود. خطرناك ترين آلاينده ها كه بي بو و بي رنگ مي باشد مونوكسيد كربن (CO) و دي اكسيد نيتروژن NO2 هستند .
CO  در فرايند اكسيژن رساني به بدن اختلال ايجاد مي كند و باعث ايجاد خستگي ، سر درد ، گيجي ، تهوع ،‌و سرگيجه مي شود . اگر مقدار CO زياد باشد حتي به مرگ هم منجر مي شود .
(NO2) باعث سوزش مخاط ، چشم ، بيني ، و گلو مي شود و اختلالات تنفسي و عفونت ايجاد مي كند. 
بهترين راه براي جلوگيري از اين آلودگي ها آن است كه از نصب صحيح وسائل گرمايي مطمئن شويم . 






رادون  :

رادون يك گاز رايواكتيو است كه مي تواند از طريق شكافهايي كه در فونداسيون و ديوارها و فاضلابها ايجاد مي شود به فضاي داخلي ساختمان وارد شود .
اين گاز به عنوان دومين عامل در سرطان ريه معرفي شده است . در آمريكا سالانه 000/21 نفر در اثر سرطان ريه مي ميرند . بهترين راهكار، شناسايي منبع رادون و مسدود كردن آن است. ابزاري هم براي شناسايي اين گاز خطرناك ساخته شده است و در دسترس همگان قرار دارد . 

آز بست  :

يك ماده آلي غير قابل اشتعال است كه مي تواند فيبرهاي ميكروسكوپي توليد كند . زمانيكه از طريق دم وارد ريه مي شود بافت ريه را زخمي مي كند و سرطان ريه و سرطان ديگري به نام Mesothelima را به وجود مي آورد .
تعداد زيادي از آلاينده هاي آز بستاس در محيط خانه ديده شده اند كه در بام ، كف و عايق استفاده شده در سقف ، ديوارها ،‌لوله ها و تجهيزات و تاسيسات گرمايي به وفور وجود دارند . براي جلو گيري از انتشار آز بستاس بايد اين منابع را با عايقهاي مخصوص پوشاند .

فرمالدهيد : 

اين ماده شيميايي در لوازم خانگي و اداري مثل فرش ، پرده ، تابلو و تخته هاي چوبي چند لايه وجود دارد . تصاعد گاز فرمالدهيد از اين وسائل باعث مشكلات فراوان در سلامتي مي شود .از جمله : 
سرفه ،‌ خارش و سوزش چشم و بيني و گلو ، خارش و جوشهاي پوستي ، سردرد ، و سر گيجه .
بهترين روش كنترل فرمالدهيد اجتناب از استفاده از اين وسائل است .


	آلاينده ها	منابع توليد در داخل ساختمان
	بيماريها
1	دخانيات ، دود توتون ، تنباكو	سيگار – قليان	سوزش مجاري تنفسي – برونشيت – التهاب ريه در كودكان –سرطان ريه – آمفيزم و بيماريهاي قلبي 
2	مونوكسيد كربن	تهويه نا مناسب و ناقص وسايل                گاز سوز – دخانيات – شومينه هايي كه در آن چوب مي سوزانند	سردرد – تهوع – گلو درد و تورم گلو –              كم بيني( ضعف چشم ها ) كاهش تمركز و توان مغزي -در حالت شديد احتمال مرگ هم وجود دارد .
3	دي اكسيد نيتروژن	تهويه نامناسب و ناقص وسايل گاز سوز	سوزش و خارش چشم ، بيني ، گلو ، عفونتهاي دستگاه تنفسي در كودكان
4	موادشيميايي ارگانيك	اسپري ها – حلال ها – چسبها – شوينده ها – حشره كشها – رنگها – آفت كشها – سموم حشرات موذي – خشبو كننده هوا – مواد خشك شويي	سوزش و خارش چشم ، بيني و گلو – سردرد – كاهش توجه و تمركز – آسيب به كبد ، كليه و مغز – انواع گوناگون          سرطان ها
5	فرمالدهيد	لوازم چوبي كه از چوب چند لايه ساخته شده اند – تابلو – لوازم منزل – كاغذ ديواري – الياف و بافته هاي خيلي بادوام	سوزش و خارش چشم ، بيني و گلو – سرطان - آلرژي
6	ذرات ريز كه از طريق تنفس وارد بدن مي شوند .	سيگار – شومينه هايي كه در آن چوب مي سوزانند- اسپري ها – گرد و غبار	خارش و سوزش چشم و بيني و گلو – احتمال بروز عفونتهاي تنفسي و برونشيت را افزايش مي دهد .
7	آلاينده هاي بيولوژيكي ، ( باكتريها ، ويروس ها ، قارچها، موي حيوانات ، حشراتي كه روي بدن حيوانات خانگي زندگي مي كنند .

	گرد و غبار – حيوانات خانگي – لوازم تختخواب ( به دليل سلولهاي مرده پوست ) تهويه هوا ي نامناسب ، دستگاههاي رطوبت زن و خشك كن ها – رطوبت موجود در محيط داخلي ساختمان – لوازم خانه	آلرژي – آسم – خارش و سوزش چشم ، بيني و گلو – تب – آنفولانزا و ساير بيماريهاي عفوني

8	آز بستاس	آسيب ديدن عايق ها – مواد نسوز يا مواد آكوستيك 	Asbestosis- سرطان ريه – سرطان mesothelicma و ساير سرطان ها 

9	سرب (Lead) فلز بسيار سمي	سوختن رنگ	آسيب به مغز و سيستم عصبي در كوردكان – كم خوني – آسيب به كليه – عقب ماندگي جسمي
10	رادون	خاك زير ساختمان ها – مصالح ساختماني – آب زير زميني	سرطان ريه